W październiku ukazał się nowy tomik wierszy Ireny Duchowskiej.
Dariusz Łukaszewski napisał: Wiersze o utracie wszystkiego
Irena i Słowo. Słowo oraz Irena. Zadziwiająca, wzruszająca wierność. Niecodzienna bliskość. Na podobieństwo starej, rzymskiej, ślubnej formuły: „Gdzie Ty, Kaju, tam ja, Kajusz. Gdzie Ty, Kajuszu, tam ja, Kaja”. Każdy wiersz staje się przypowieścią. Powraca Poetka do siedliska, którego nie ma. Rozpoznaje topografię, która jest nieobecna. Szuka dawnego Wilna, ale Miłe Miasto, ma już odrębną twarz, inaczej mówi, inaczej pyta, inaczej odpowiada.
Los poetów jest przesądzony. Pozostaną wierni, ale jest to wierność bolesna, to wierność przegranej, wierność wszystkim niespełnieniom, które wywracają nasze noce, skracają oddech, nie pozwolą nigdy odzyskać równowagi. Tak, to prawda, Słomianka, podobnie jak Lwów, podobnie jak Mosztarki, jest wszędzie. Wszędzie, czyli nigdzie. Pozostaje już tylko porozmawiać ze zmarłymi, zachwycić się przydomowymi akacjami, wiejską drogą, zaspami śniegu, złotożółtą żywicą. To jednak niebezpieczna gra. Nie ma wczoraj. Nie ma przedwczoraj. Nigdy nie powrócą te umowne kategorie. Nawet teraźniejszość staje się, tak prędko, przeszłością, wiedzie do ciszy, ostatecznego zamilknięcia. Irena Duchowska wędruje wyboistą drogą. Bywała odtrącona. Wypędzona. Emigrowała. Milczała. Lizała rany. Traciła dom. Traciła ojczyznę. Bliższych i dalszych. Traciła Miasto. Siebie. Wszystko. To dramat egzystencjalny, ale tylko tak powstaje źródło. Konieczne przecież dla zaistnienia poetów, choć zupełnie zbędne dla większości z nas, którzy wybierają kariery, gonią pieniądze, uznanie, sławę, zaszczyty. Może dlatego poeci ciągle wątpią. Może dlatego, ci mniej łatwopalni, nie mają żadnych dylematów, nie bywają na zakrętach, śmieją się światu prosto w nos. Paraliżująca dysproporcja losów, postaw, zasad.
Ważna jest w tym wierszach pamięć. Tworzy światy równoległe. Chyba nie jest iluzją. Nie jest też uzurpacją. Chyba nie przynależy do pustych sztuczek. Nie jest też lekiem na to całe zło. Nie odtworzy światów pokruszonych. Nie podejmie dzieciństwa z magicznego kapelusza. Jedynie pozwoli je odzyskać, odzyskać na chwilę, na mgnienie. Na skromny ułamek czasu. Pewnie dlatego Słomianka stała się kolejnym, najmniejszym centrum świata. Z nieposkromionym bogactwem zapachów, kolorów, kształtów, nawoływań, cieni, odcieni, topograficznych detali, także przepowiedni, niedobrych przeczuć, trwożliwej niepewności.
Te wiersze są jednak o przemijaniu, rozpadzie, śmierci. Irena przystanęła po długiej wędrówce. Tak mocno żyła dla innych, a teraz pozostało pewnie niewiele. Ileż tutaj dramatów. Diabelskich ingerencji. Zapadają się wielobarwne rabaty. Zła sąsiadka zamordowała dorodne drzewo. Zapodziały się ule i chmielowe szyszki. Wszędzie entropia. Robi się pusto. Ta pustka ogromnieje. Mądra poetka chyba już się nie broni. Raczej godzi się na podrzędną rolę kronikarki, tej herbertowskiej, skrzętnie notującej kolejne zdarzenia, mikropęknięcia, mikrozdrady, mikroucieczki. Dużo to, czy mało? Nie wiem, sam już nie wiem, może dlatego tak szczerze i lojalnie podziwiam Irenę Duchowską.
Wiedzieć o nadchodzącej zapaści i stać na posterunku. Znać swąd siarki i układać wiersze. Pamiętać o namiętnościach i zawierać czułe związki z materią kruchą, która, po herbertowsku, niczego już nie pilnuje, poza wiotkimi liniami. Bywać w przedwojennych ogrodach i brnąć poprzez zglajszachtowaną nowoczesność. To jednak definitywne przesunięcia. Przesunięte epoki. Przesunięty czas. Przesunięte możliwości i kapitulacje. Los porozrzucał puzzle, zagubiły się fragmenty, bezradna, ale uparta, poetka, próbuje rekonstruować archaiczne przestrzenie. Czasami te wiersze prowadzą do zaświatów, w jeszcze jedną, może ostatnią, podróż, podczas której nie można niczego dotknąć, z nikim zamienić słowa, nijak przystanąć, jedynie przepłynąć w onirycznej niepewności, w jednoosobowej defiladzie.
Zdarzają się Irenie Duchowskiej wiersze lapidarne. Lubię tę zdyscyplinowaną schludność. Zdarzają się inne, gubiące umiar, mnożące szczegóły i epizody. One również zapadną w naszą wyobraźnię. Ukażą nieco więcej. Mocniej rozchylają pamięć i tęsknoty. Ale nie szukajmy jakiejkolwiek podpowiedzi w szczegółowej morfologii. Nie liczmy sylab w poszczególnych wierszach. Nie oceniajmy rymów. Naszą powinnością jest usłyszeć. Po to są wiersze Ireny Duchowskiej. Pobyć na krawędzi życia i śmierci. Już nigdy nie wrócić na tę pierwszą, oczywistą stronę. Przesuwać się intymnie, może nie heroicznie, ale z godnością, w przestudzone przeciwświaty. Pozostać poetką metafizyczną, której pisane bojaźń, drżenie, noce puste, czasami sakralne światło, refleks spod podszewki świata. Nic nas nie uchroni przed rozpaczą. Nie po to zresztą stworzyliśmy poezję. Wierność słowu ma swoją wysoką, bolesną cenę. Tą ceną jest samowiedza, ostra, bezkompromisowa świadomość, czyli cierpliwe oczekiwanie na utratę wszystkiego, po której to utracie, nadejdą kolejne pory roku i pory dnia, tak bardzo powabne dla żyjących, zupełnie zaś obojętne dla trwale nieobecnych.
Nelia Bosiuk
Красота рождается в страдании.
В боли сочиняются стихи.
…Ты поймешь, что тот, кто боль измерил,
Никогда ее не причинит.
Сборник лирических стихов нашей
современницы и нашей соплеменницы… Она воспевает свою Сoломянку, в
которой родилась, по которой скучала много лет, живя вдалеке, и в которую все-
таки сейчас вернулась жить…Эта книга – не приключения, не детектив, не модный
экшен, а лирика, то есть история чувств, история души. Не каждый заинтересуется
– своих проблем выше головы, не такое нынче время, чтобы упиваться чувствами,
сочинять и читать стихи. Но тем, кому дано, всегда интересно: что там в душе у
другого человека? Правда ли, что потемки? Я, моя духовная жизнь похожа или нет?
Я достиг уровня автора или надо подтянуться? Стихи задевают струны наших душ, и
они вздрагивая, тихо звенят в ответ: «И я, как она… И у меня так же… Мне, как и
ей…» Что же мы ищем для себя в стихах Ирэны Духовской?
У каждого из нас есть своя Соломянка
— своя любимая малая родина, где лучшая в мире мама, где все было впервые:
первые шаги, первые слова на родном языке, первая любовь, первые открытия,
первые слёзы… Об этом пишут и юные, начинающие поэты, и зрелые люди – они
вспоминают детство, как очень важный период, определяющий всю их дальнейшую
жизнь, как время, когда они были защищены и счастливы.
Мы узнаем о недавней истории Вильнюсского края не из лекций, статей и т.п. источников, а видим глазами ребенка и одновременно взрослой женщины – поэта, чьи свидетельства о чертах жизни того времени по-детски правдивы и иногда поражают своей жёсткой откровенностью. Соломянка становится ближе, понятнее. Это не только красивая, одухотворенная поэтом природа, но и скромное послевоенное детство, тяжелый крестьянский труд, в них герои иногда выглядят усталыми, измученными. Все это правда.
Стихи-воспоминания полны ярких красок, живая природа находится в постоянном движении, она наполнена то жужжанием пчёл, то криками журавлей, то пением скрипки, она благоухает запахами трав и цветов — их названия поэт не раз с упоением повторяет, как имена любимых людей. Доминирующее чувство любви диктует форму стихов: монологи, молитвы, исповеди. Буря эмоций требует риторических вопросов, восклицаний, напряжённых пауз. Олицетворяются и деревья, героиня считает их стражами, друзьями детства, символами своих юных мечтаний. Самые любимые – это каштан и „wierny klon”, о судьбе каждого из них она рассказывает, не смягчая драматизма: злые люди погубили сильных и красивых покровителей её детства. Трудности и жизненные уроки закаляют нежную детскую душу. Здесь, в Сoломянке, были усвоены нравственные законы и ценности народа, они стали опорой, источником духовной силы поэта. Не раз она подчёркивает, что если бывало трудно, в своём воображении возвращалась в свою Сoломянку вновь и вновь, чтобы набраться сил для дальнейшего пути.
Путь у неё тернистый и сложный, потому что цели перед собой она ставит высокие, высоко поднимает свою планку требований. Ей мало простой, привычной жизни. Она хочет понимать ни много ни мало смысл своего существования, своё место в обществе. Для этой женщины главная цель – найти « źródło ciepła i szczęśliwości”, а отношения с любимым допустимы только при условии «całkowitego spojenia dusz…”
Ничего другого она не приемлет, своё достоинство она всегда сохраняет и планку требований не опускает ни для себя, ни для любимых — ни для кого.
Когда мы читаем стихи о маленькой, втоптанной в землю stokrotce (« To nic”) или о бабочке, которая упорно летит на свет («Ćmа»), то нам и не придёт в голову жалеть их – маленьких, хрупких и слабых – мы только восхищаемся цельностью их характеров, смелостью и несгибаемостью. Такова лирическая героиня этих стихов-её нравственный стержень вызывает глубокое уважение, она всегда остаётся собой — сильная, целеустремлённая, стойкая, не принимающая и не прощающая слабости или предательства, тоскующая по невозможному, по идеалу. Разрыв между действительностью, реальностью и идеализированным миром имеет острые грани, они ранят, вызывают смятение души, разочарование, глубокую тоску.
Поэты обладают особенной интуицией, они остро чувствуют и даже предсказывают перемены. Теперь ей кажется, что жизнь усложнилась, ускорилась, противоречия углубились и многое, лучшее, утеряно:
„Сzuć zapach
braku nadziei,
utraty pewności siebie
I sensu istnienia”
Лирическая героиня переживает не только социальный, но и личный кризис, они усугубляют друг друга. Она признаётся, что «заблудилась», оказалась « nad urwiskiem” и теперь смотрит на мир другими глазами, ей кажется, что изменился даже пейзаж: вокруг страшная картина пожарища, опустошения, z domu została ruina…” Ещё ужаснее внутренняя разруха: »Тraciła Miasto. Siebe. Wszystko.” Она не скрывает, что разочаровалась, растерялась и даже отчаялась. Эти сомнения диктуют множество вопросов. Вспоминая прошлое, всё чаще она повторяет «nigdy wiecej”. Теперь в стихах доминирует образ пустоты, она везде, она пугает:
Dziś
straszy mię
otaczająca pustka…
Даже любимая тишина, которая раньше обозначала покой, защищённость, теперь обозначает пустоту («Сisza”). Пустота подчеркивает образ невыносимого одиночества. Мечты о счастье оказались «наивными иллюзиями», любовь обернулась пожаром, остался только пепел. Лирическая героиня вопрошает: »Есть ли хоть маленькая надежда? Есть ли под пеплом жар? Возможно ли возрождение чувств, согласия? Можно ли построить мост между душами? Ведь пропасть между ними с годами растёт и становится бездонной…» Вопросов много… Но вокруг пусто и тихо…
А этот вопрос направлен прямо нам, читающим:
